काठमाडौं । नेपाल राष्ट्र बैंकले लक्ष्मी बैंकलाई विशेष निगरानीमा राखेको छ । बैंकका ठूला संस्थापक सेयरधनी राजेन्द्र खेतानले नक्कली ऋणी खडा गरी करोडौं रुपैयाँ कर्जा दूरुपयोग गरेको तथ्य बाहिर आएपछि बैंक विशेष निगरानीमा परेको हो ।
बैंक तथा वित्तीय संस्था सम्बन्धी ऐनमा र बैंकिङ कसुर तथा सजाय ऐनमा १ प्रतिशत भन्दाबढी संस्थापक सेयर भएका संस्थापक, सञ्चालक, प्रमुख कार्यकारी अधिकृत वा ऋण प्रवाह गर्न अख्तियारप्राप्त व्यक्तिले सम्बन्धित बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा सुविधा उपयोग गर्न नहुने उल्लेख छ । यस्ता व्यक्तिहरूले ऋण उपयोग गर्ने मनसायले नक्कली ऋणी खडा गरी त्यस्तो ऋणको आंशिक वा पुरै रकमको भुक्तानी गर्न समेत नपाएने प्रष्टसँग उल्लेख गरिएको छ ।
तर, लक्ष्मी बैंकमा ४.४८ प्रतिशत संस्थापक सेयर स्वामित्व रहेका खेतान ग्रुपका अध्यक्ष राजेन्द्र खेतानले भने बैंक तथा वित्तीय संस्था सम्बन्धि ऐनको उल्लंघन गर्दै नक्कली ऋणी खडा गरी करोडौं रुपैयाँ सेयर धितो कर्जा उपयोग गरिसकेका छन् । खेतानले पंकज झुनझुनवालाको नाममा बैंकबाट ११ करोड ५० लाख रुपैयाँ सेयर धितो कर्जा लिएर आफै उपयोग गरेको तथ्य हाम्रोअर्थ डटकमले बाहिर ल्याएको थियो । सो तथ्य बाहिर आएसँगै राष्ट्र बैंकको वाणिज्य बैंक सुपरिवेक्षण विभागले बैंकलाई विशेष निगरानीमा राखेको हो ।
‘यसअघि पनि बैंकमा स्थलगत निरिक्षणको क्रममा यस्ता धेरै विषयहरू बाहिर आएका थिए, जसको विशेष छानविन चलिरहेको छ,’राष्ट्र बैंकका एक उच्च अधिकारीले हाम्रा अर्थलाई भने, ‘अहिलेको विषयमा बैंकको कर्जा विभागमा यहाँको डेक्सले विशेष गरानी गरिरहेको छ, हामीले बैंक र बैंकसम्बन्धि बाहिर आएका र स्थलगत सुपरिवेक्षणका क्रममा देखिएका विषयलाई सुक्ष्म निगरानीमा राखेर हेरेका छौं ।’
राजेन्द्र खेतानले नक्कली ऋणी खडा गरी कर्जाको दुरुपयोग गरेको विषयमा स्थलगत सुपरिवेक्षणको टिमले विशेष रुपमा छानबिन गरिरहेको उनले जानकारी दिए । ‘लक्ष्मी बैंकमा केही साता अघिमात्रै स्थलगत सुपरिवेक्षण सम्पन्न भएको हो, रिपोर्ट आउन बाँकी छ, संस्थापकले नक्कली ऋणी खडा गरी कर्जा उपयोग गरेको विषयलाई सुक्ष्म अध्ययन गर्न सम्बन्धित सुपरिवेक्षण टिमलाई भनेका छौं,’ ती अधिकारीले भने ‘आवश्यक परे बैंकमा पुनः विशेष सुपरिवेक्षण टिम पठाएर छानविन गर्न सक्ने अवस्था हुन्छ ।’
बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईआ) वा सञ्चालकको हकमा यस्तो यसरी कर्जा दुरुपयोग गरिएको भए राष्ट्र बैंकले तुरुन्तै छानबिन गरी कसुर पुष्टी भएमा पद खारेजी गरी कर्जा फिर्ता गराउन सक्छ । संस्थापक प्रमोटरको हकमा भने बैंकिङ कसुर तथा सजाय ऐनमा उल्लेख भएअनुसार नै दोषी पुष्टी भए कारवाहीको भागिदार बनाइने उनको भनाइ छ । यस्ता प्रमोटरका साथै बैंकबाट कर्जा प्रवाह गर्ने तथा निर्णय गर्ने व्यक्ति सजायको भागिदार हुन्छ ।
यस्तो छ, राजेन्द्र खेतानको नक्कली ऋणी काण्ड
लक्ष्मी बैंकको संस्थापक खेतान हिमालयन एभरेष्ट इन्स्योरेन्सको पनि संस्थापक सेयरधनी हुन् । उनी संस्थापक सेयरधनी रहेको हिमायलन एभरेष्ट इन्स्योरेन्सको संस्थापक सेयर पंकज झुनझुनवालाको नाममा पनि छ । राजेन्द्र खेतानले पंकज झुनझुनवालाको नाममा हिमालयन एभरेष्ट इन्स्योरेन्सको ७ लाख कित्ता संस्थापक सेयर खरिद गरी सोही सेयर लक्ष्मी बैंकमा राखेर कर्जा लिएका छन् ।
खेतानले झुनझुनवालाको नाममा भएको सेयर आफ्नै बैंकमा राखी कर्जा लिएर कर्जा वापतको पैसा आफ्नो नाममा ट्रान्सफर गरेको तथ्य हाम्रो अर्थले प्राप्त गरेको थियो । सनराइज बैंकसँग समान हैसियतमा मर्जरको प्रकृयामा जाने प्रक्रियामा रहेको लक्ष्मी बैंकमा साहुले नियामकको आँखा छल्दै सर्वसाधारण जनताको पैसाको दुरुपयोग गरेका हुन् ।
यसरी भयो करोडौं रुपैयाँ कर्जा दुरुपयोग
पंकज झुनझुनवालाको २०२२ नोभेम्बर १३ तारिखमा लक्ष्मी बैंकबाट ११ करोड ५० लाख रुपैयाँ सेयर धितो कर्जा पास भएको थियो । बैंकले झुनझुनवालालाई हिमालयन एभरेष्ट इन्स्योरेन्सको ७ लाख कित्ता सेयर धितो राखी कर्जा दिएको हो ।
बैंकले सोही दिन नै झुनझुनवालाको सेयर कर्जा खाता ००५ २००११३७ मा कर्जा वापतको रकम जम्मा गरिदिएको थियो । कर्जा रकम झुनझुनवालाको खातामा जम्मा भएको केही घण्टामै पहिलो पटक १ करोड रुपैयाँ, दोस्रो पटक ५० लाख रुपैयाँ र तेस्रो पटक ९ करोड ९४ लाख गरी ११ करोड ४४ लाख रुपैयाँ राजेन्द्र खेतानको नाममा ट्रान्सफर भएको छ ।
उक्त दिन बैंकले झुनझुनवालाको खाताबाट ६ लाख रुपैयाँ लोन एडमिन फि अर्थात सेवा शुल्क भनेर काटेको थियो । झुनझुनवालाको खातामा कर्जा वापतको करोडौं रकम जम्मा भएको केही घण्टामै घटेर ६ लाख रुपैयाँमा सीमित भएको थियो । उक्त ६ लाख रुपैयाँ झुनझुनवालालाई खेतानले उनको लागि बैंकबाट आफ्नो नाममा सेयर लोन झिक्न मद्दत गरे वापत कमिशन दिएको प्रष्ट हुन्छ ।
कर्जा पास भएको केही समयमै खेतानले झुनझुनवालाको खाताबाट आफ्नो खातामा पैसा ट्रान्सफर गरेपछि कर्जाको ब्याज तिर्नको लागि समेत खातामा मौज्दात पैसा अपुग थियो । आफ्नै बैंकबाट आफैले ‘डमी क्लाइन्ट खडा गरी कर्जा उपयोग गरेपछि कर्जा रिकभरी र ब्याज तिर्ने जिम्मेवारी समेत खेतानको नै हो । सोही अनुसार उनले कर्जाको साँवा ब्याज भुक्तान गरिरहेका छन् ।
सो कारणले खेतानले २०२३ जनवरी २२ मा झुनझुनवालाको खातामा ३१ लाख ६० हजार रुपैयाँ ट्रान्सफर गरे । बैंकले झुनझुनवालाको कर्जा खाताबाट २९ लाख ९ हजार ९ सय ९ रुपैयाँ ५९ पैसा लोन रिकभरीको लागि र ९४ हजार ५ सय ४ रुपैयाँ ६९ पैसा ब्याज पेमेन्ट शिर्षकमा कटाएको छ । खेतानले झुनझुनवालाको नाम आफूले लिएको सेयर कर्जाको साँवा ब्याज भुक्तान गर्न पैसा ट्रान्फस गरेका छन् ।
उनले प्रत्येक ३्३ महिनामा कर्जाको साँवा ब्याज भुक्तानी गर्न झुनझुनवालाको खातामा पैसा पठाइरहेका छन् । खेतानले २०२३ अप्रिल १३ मा झुनझुनवालाको खातामा ४५ लाख २५ हजार रुपैयाँ ट्रान्सफर गरेका थिए । जसबाट बैंकले ४२ लाख २८ हजार ५ सय ९७ रुपैयाँ २६ पैसा लोन रिकभरी शिर्षकमा र १ लाख ४१ हजार १ सय ४१ रुपैयाँ २२ पैसा ब्याज भुक्तानमा कटाएको देखिन्छ ।
यस्तो छ, राष्ट्र बैंकको निर्देशनमा
बैंक तथा वित्तीय संस्था सम्बन्धी ऐन, २०७३ को ञ मा उल्लेख भए अनुसार १ प्रतिशतभन्दा बढी सेयर लिएका सेयरधनी वा कार्यकारी प्रमुख वा त्यस्तो व्यक्तिको परिवार वा सञ्चालक मनोनित गर्ने अधिकार पाएको व्यक्ति वा संगठित संस्थामा ‘वित्तीय स्वार्थ लागू हुन्छ । यसरी वित्तीय स्वार्थ भएका व्यक्ति फर्म, कम्पनी वा संस्थालाई सम्बन्धित बैंकले कुनै पनि प्रकारको कर्जा प्रदान गर्न पाउँदैन । यसरी कर्जा लिएमा त्यसलाई अनधिकृत रुपमा कर्जा लिएको ठहर हुन्छ ।
बैंकिङ कसुर तथा सजाय ऐनमा समेत अनधिकृत रुपमा कर्जा लिन र दिने बैंक तथा वित्तीय संस्थाका सम्बन्धित सबै पक्ष ऐन अनुसार कारवाहीको दायरामा पर्ने उल्लेख छ । बैंक तथा वित्तीय संस्थाका संस्थापक, सञ्चालक र प्रमुख कार्यकारी अधिकृतले वा ऋण प्रवाह गर्न अख्तियारी पाएको व्यक्तिले नक्कली ऋणी खडा गरी त्यस्तो ऋणको पूरै वा आंशिक रकमको भुक्तानी लिन वा दिन पाइँदैन ।
यस्तो कार्य गरेको पाइएमा बिगो जरिवाना र कैद हुने बैंकिङ कसूर ऐनको १५ नम्बर बुँदामा उल्लेख छ । जसमा १० लाख रुपैयाँदेखि १ अर्ब रुपैयाँ बिगो जरिवाना र ३ महिनादेखि १० वर्षसम्म जेल सजाय तोकिएको छ ।
लक्ष्मी बैंकका साहु खेतानलाई कारवाही के होला?
लक्ष्मी बैंकका ठूला सेयरधनी राजेन्द्र खेतानले १० करोड रुपैयाँ माथिको अनधिकृत कारोबार गरेका हुन् । बैंकिङ कसूर तथा सजाय ऐनको १५ नम्बर बुँदाको उप बुँदा आर्कषित हुन्छ । सो ऐन अनुसार खेतानलाई १० करोड रुपैयाँ जरिवाना र ८ वर्षसम्म कैद हुने देखिन्छ ।
